این نوشته آموزشی ترجمه متن (What is Intellectual Property? World Intellectual Property Organization, P. 18-21) است.
کپی رایت و حقوق مرتبط چیست؟
قوانین کپی رایت به مؤلفان و هنرمندان و سایر مبتکران برای آفرینش های ادبی و هنری و آنچه در اصطلاح کلی «اثر» نامیده می شود، حمایت اعطا می کند. زمینه ها و حوزه هایی که ارتباط بسیار نزدیکی به کپی رایت دارند «حقوق مرتبط» یا حقوق وابسته به کپی رایت هستند که دربردارنده حقوقی مشابه و یکسان با کپی رایت هستند، تنها با این تفاوت که بعضاً محدودتر بوده و دوره حمایتی کوتاه تری دارند.
دارندگان حقوق مرتبط عبارتند از:
- اجراکنندگان (مانند بازیگران و نوازندگان) در مورد اجرایشان؛
- تولیدکنندگان فونوگرام ها (به عنوان مثال دیسک های فشرده) در زمینه ضبط آثار صوتی و
- سازمان های نشر و پخش در برنامه های رادیویی و تلویزیونی خود.
آثار تحت پوشش قانون کپی رایت عبارتند از رمان، شعر، نمایشنامه، آثار مرجع، روزنامه ها، تبلیغات، برنامه های کامپیوتری، پایگاه داده، فیلم، موسیقی، رقص آرایی، نقاشی، طرح های ترسیمی، عکس، مجسمه سازی، معماری، نقشه ها و ترسیمات فنی. اما آثار تحت پوشش محدود به این موارد نمی شود.
کپی رایت و حقوق مرتبط چه حقوقی را مقرر می کند؟
پدیدآورندگان آثار، وارثان و جانشینان آنها (که به طور کلی «دارندگان حق» نامیده می شوند) به موجب قانون کپی رایت، حقوق مشخصی دارند. آنها تنها کسانی هستند که حق انحصاری استفاده از آثار را دارند و یا می توانند در چارچوب شرایط توافقی حق استفاده از این آثار را به دیگری منتقل کنند. دارندگان حق می توانند انجام کارهای زیر را اجازه داده یا منع کنند:
- تکثیر آثار به تمامی اشکال؛ از جمله چاپ و ضبط صدا؛
- نمایش عمومی آثار و برقراری ارتباط با عموم؛
- نشر و انتشار از طریق کانال های رادیو و تلویزیون؛
- ترجمه آثار به زبان های دیگر و
- تبدیل اثر به عنوان مثال تبدیل رمان به فیلمنامه.
حقوق مشابهی وجود دارند که تحت حقوق مرتبط با کپی رایت، برای حمایت از ضبط و تکثیر به دارندگان اثر اعطا می شوند.
بسیاری از آثار تحت حمایت قوانین کپی رایت و حقوق مرتبط (به عنوان مثال نشریات، فیلم ها و آثار صوتی) برای انتشار موفق به توزیع انبوه، ارتباطات و سرمایه گذاری مالی نیاز دارند. از این رو اغلب، پدیدآورندگان این حقوق را به شرکت هایی منتقل می کنند که توانایی بهتری در توزیع گسترده در بازار دارند و در عوض مابه ازایی را به شکل پرداخت مستقیم یا حق استفاده دریافت می کنند. (مابه ازاء براساس درصدی از درآمد ایجاد شده از اثر تعیین می گردد.)
حقوق مادی (اقتصادی) مربوط به کپی رایت مدت زمان محدودی دارند – طبق معاهدات وایپو- که با خلق و تثبیت اثر آغاز و تا 50 سال پس از مرگ خالق اثر ادامه دارد. قوانین ملی هر کشوری می توانند مدت زمان بیشتری را مقرر کنند. این دوره حمایتی خالقان اثر، وارثان و جانشینان آنها را قادر می سازد تا طی یک مدت زمان معقول از منافع مالی اثر بهره مند گردند. حقوق مرتبط دوره کوتاه تری دارند که معمولاً 50 سال پس از اجرا، ضبط و انتشار صوتی و تصویری اثر می باشد. کپی رایت و قوانین حمایت از اجراکنندگان، حقوق معنوی را نیز مقرر کرده اند که به معنای حق ادعای خلق اثر (حق پدری یا حق انتساب اثر) و حق مخالفت با تغییری است که می تواند به اعتبار خالق لطمه وارد کند. (حق تمامیت اثر)
دارندگان حق می توانند از طریق روشها و اقدامات مختلف از جمله طرح شکایت مدنی، راه حل های اداری و تعقیب کیفری، حقوقی را که تحت قوانین کپی رایت و حقوق مرتبط به آنها تعلق می گیرند، اعمال کنند. قرارها و دستوراتی که برای جلوگیری از اقدامات ناقضانه ضروری می باشند نیز در کنار سایر ابزارها برای اجرای حقوق قابل استفاده هستند.
چرا از کپی رایت و حقوق مرتبط حمایت می شود؟
حمایت کپی رایت و حقوق مرتبط، یک جزء ضروری در پرورش خلاقیت و نوآوری انسان است. شناسایی این حقوق و شهرت ناشی از حقوق معنوی به نویسندگان، هنرمندان و خالقان آثار انگیزه می دهد و پاداش های مادی عادلانه (حقوق مادی) نیز فعالیت و بازدهی آنها را افزایش داده، همچنین می تواند به بهبود نتایج بیانجامد. با حصول اطمینان از وجود و اجرای حقوق، افراد و شرکت ها می توانند به راحتی در خلق، توسعه و انتشار جهانی آثارشان سرمایه گذاری کنند. این امر به نوبه خود، به افزایش دسترسی و بهره مندی از فرهنگ، دانش و سرگرمی در سراسر جهان و همچنین تحرک توسعه اقتصادی و اجتماعی کمک می کند.
چگونه کپی رایت و حقوق مرتبط با پیشرفت های فناوری همگام می گردند؟
در چند دهه گذشته، حوزه کپی رایت و حقوق مرتبط همراه با پیشرفت چشمگیر توسعه فناوری در ایجاد راه های جدید نشر آثار از طریق ماهواره، لوح های فشرده و دی وی دی ها، به طور فوق العاده ای توسعه یافته است. انتشار گسترده آثار از طریق اینترنت، موضوعات دشواری را در زمینه کپی رایت و حقوق مرتبط در این رسانه جهانی به وجود آورده است. وایپو به طور کامل در تردیدهای افزاینده بین المللی داخل شد تا استانداردهای جدیدی را برای حمایت از کپی رایت در فضای مجازی ایجاد کند. در این راستا این سازمان معاهده کپی رایت وایپو (WCT) و معاهده اجراها و فونوگرام ها (WPPT) را ایجاد کرد که به عنوان «معاهدات اینترنتی» شناخته می شوند. این معاهدات هنجارهای بین المللی را با هدف جلوگیری از دسترسی و استفاده غیرمجاز از آثار خلاقانه در اینترنت مقرر کرده است.
کپی رایت و حقوق مرتبط چگونه تنظیم می شوند؟
کپی رایت و حقوق مرتبط بدون نیاز به ثبت یا سایر تشریفات، به طور خودکار به اثر تعلق می گیرد. با این حال، بسیاری از کشورها یک نظام ملی برای ثبت اختیاری آثار دارند. این نظام ها به حل مشکلاتی از قبیل اختلاف بر سر مالکیت و یا خلق اثر، معاملات مالی، خرید و فروش ها، واگذاری و انتقال حقوق مربوط به آثار کمک می کند.
بسیاری از نویسندگان و هنرمندان توانایی پیگری قانونی و اجرای حقوق مؤلف و حقوق مرتبط خود را به خصوص با توجه به استفاده فزاینده جهانی از حقوق ادبی و هنری و حقوق مرتبط ندارند. در نتیجه، ایجاد و افزایش سازمان های مدیریت جمعی (CMO) یا «انجمن ها»، یک روند رو به رشد و ضروری در بسیاری از کشورها است. این انجمن ها می توانند خدمات پشتیبانی اداری کارآمد و کارشناسی حقوقی را به اعضای خود ارائه دهند، به عنوان مثال حق امتیاز ناشی از استفاده ملی و بین المللی یک اثر یا اجرا را جمع آوری، مدیریت و پرداخت کنند. گاهی اوقات مدیریت جمعی حقوق خاص تولیدکنندگان آثار صوتی و سازمان های پخش برنامه های صوتی و تصویری موفقیت آمیزتر است.