این نوشته آموزشی ترجمه متن زیر است.
World Intellectual Property Organization, Summaries of Conventions, Treaties and Agreements Administered by WIPO, 2013, P. 53-55
معاهده مراکش برای تسهیل دسترسی افراد نابینا و کم بینا به آثار چاپ شده، آخرین مقرره در میان معاهدات کپی رایت است که توسط وایپو اجرا می شود. این معاهده دارای ابعاد روشن بشردوستانه و توسعه اجتماعی بوده و هدف اصلی آن ایجاد مجموعه ای از محدودیت ها و استثنائات الزامی به نفع افراد نابینا و کم بینا است.
این معاهده کشورهای عضو را ملزم به ایجاد مجموعه مقررات استاندارد برای اعمال محدودیت ها و استثائات بر قواعد کپی رایت به منظور مجاز کردن تکثیر، توزیع و دسترسی به کارهای چاپ شده به شکل قابل استفاده برای افراد نابینا و کم بینا میکند. همچنین اجازه تبادل این آثار به خارج از مرزها را از طریق سازمان هایی که به این ذی نفعان ارایه خدمت میکنند، می دهد.
معاهده بیان می کند که ذینفعان کسانی هستند که تحت تأثیر طیف وسیعی از ناتوانی هایی قرار دارند که قدرت خواندن آثار چاپی را مختل می کند. تعریف گسترده آن شامل افراد نابینا، کم بینا، ناتوان در خواندن یا افرادی با ناتوانی فیزیکی که مانع از نگهداشتن کتاب توسط دست میشود، می گردد.
فقط آثار به شکل متن، یادداشت و حاشیه نویسی – صرف نظر از اینکه چاپ شده اند یا از طریق دیگر رسانه ها در دسترس عموم قرار گرفتند از جمله کتابهای صوتی- در قلمرو نظام (ام وی تی) قرار می گیرند.
رکن مهم دیگر نقشی است که بوسیله نهادهای مجاز ایفا می شود و آن سازمان هایی هستند که مسؤول انجام تبادلات مرزی هستند. تعریف نسبتاً گستردهای که بسیاری از سازمان های دولتی و نهادهای غیرانتفاعی را دربرمی گیرد. آنها یا به طور ویژه توسط دولت به رسمیت شناخته شده اند یا اجازه دریافت کرده اند تا به عنوان نهادهایی که عملکردهای زیادی از جمله آموزش و اطلاع رسانی به اشخاص ذینفع دارند، انجام وظیفه کنند. نهادهای مجاز وظیفه دارند تا فعالیت خود را در چندین حوزه ایجاد و پیگیری کنند که شامل بکارگیری افراد برای ارایه خدمت به ذینفعان، ارئه خدمات به آنها، جلوگیری از کاربرد غیرمجاز نسخه های کپی و مراقبت در استفاده از آثار کپی می باشد.
معاهده ساختار مشخصی دارد و مقررات خاصی در ارتباط با محدودیت ها و استثنائات داخلی و فرامرزی ایجاد می کند.
نخست، کشورهای عضو را ملزم می کند تا محدویت ها واستثنائاتی را بر قانون کپی رایت داخلی به نفع افراد نابینا و کم بینا مقرر کنند. حقوقی که مورد استثنائات و محدودیت ها قرار می گیرند عبارتند از: حق تکثیر، حق توزیع و حق در دسترس ساختن برای عموم افراد. نهادهای مجاز می توانند بر مبنایی غیرانتفاعی، نسخه های کپی را قابل دسترسی سازند که این امر می تواند از طریق امانت دادن غیرتجاری یا توسط ارتباطات الکترونیکی انجام شود. شرایط لازم برای این فعالیت ها نیز عبارتند از: توانایی قانونی دسترسی مجاز آثار، ایجاد تغییرات لازم برای در دسترس ساختن آثار، عرضه نسخه های کپی برای استفاده افراد ذینفع. ذینفعان (افراد نابینا و کم بینا و …) همچنین می توانند در حالتی که دسترسی مجاز به نسخه اثر دارند از آن کپی شخصی تهیه کنند. در سطح داخلی، کشورها می توانند محدودیت ها و استثنائات را به آثاری محدود کنند که نمی توانند «از طریق تجاری تحت شرایط منطقی برای اشخاص ذینفع در آن بازار به دست آید». استفاده از این امکان، نیازمند اعلام به مدیرکل وایپو است.
دوم، معاهده کشورهای عضو را ملزم می کند که واردات و صادرات نسخههای با فرمت قابل استفاده را تحت شرایط خاص، اجازه دهند. در ارتباط با واردات، زمانی که فرمت کپی در دسترس مطابق قانون ملی می تواند ایجاد شود، یک نسخه کپی نیز می تواند بدون اجازه دارنده وارد شود. در مورد صادرات، نسخههای کپی قابل استفاده که به موجب محدودیت ها و استثنائات یا سایر قوانین ایجاد شده، میتواند از طریق نهادهای مجاز به ذینفعان یا نهادهای مجاز کشورهای دیگر توزیع شده یا در دسترس قرار گیرد. این محدودیت ها یا استثنائات، استفاده انحصاری آثار توسط افراد ذی نفع را مقرر می کند، همچنین معاهده توضیح می دهد که پیش از توزیع و در دسترس سازی، نهادهای مجاز باید بدانند که این نسخه های کپی تغییر یافته، توسط دیگران استفاده نمی شود یا دلیل منطقی داشته باشند که این مورد (استفاده توسط اشخاصی که سالم هستند و ذینفع معاهده نیستند) را نمی توانستند پیش بینی کنند.
معاهده، کشورهای عضو را برای اتخاذ مقررات خود با توجه به سیستم قانونی و رویههایشان آزاد میگذارد تا در مورد شیوه ها، روش ها و استفاده های منصفانه که مطابق با آزمون سه مرحله ای موجود در معاهدات دیگر است، تصمیم بگیرند. آزمون سه مرحله ای یک قاعده بنیادی است و برای تعیین این امر استفاده می شودکه آیا استثنائات و محدودیت ها طبق نرم های بین المللی کپی رایت و حقوق مرتبط، مجاز و قابل قبول هستند یا خیر؟ هر استثنا یا محدودیتی باید این سه شرط را رعایت کند: (1) تنها باید موارد خاص و معینی را تحت پوشش قرار دهد؛ (2) نباید با انتفاع عادی از اثر تعارض داشته باشد و (3) نباید لطمه غیر معقول به حقوق مشروع دارنده وارد کند.
نیاز نیست که اعضای دیگر معاهدات بین المللی کپی رایت به عضویت این معاهده درآیند؛ عضویت به این معاهده برای کشورهای عضو وایپو و جامعه اروپا آزاد است. با این حال، کشورهای عضوی که کپیهای قابل استفاده ذینفعان را دریافت می کنند و تعهدی در مورد انطباق با آزمون سه مرحلهای کنوانسیون برن ندارند باید تضمین کنند که آن نسخه ها در خارج از قلمرو آنها توزیع مجدد نمی گردد. همچنین انتقال فرامرزی توسط نهادهای مجاز جایز نیست، مگر اینکه کشوری که کپی را ایجاد کرده عضو معاهده کپی رایت وایپو باشد یا آزمون سه مرحلهای را در مورد استثنائات و محدودیت های مجری در معاهده مراکش رعایت کند.
این معاهده وایپو را ملزم به ایجاد یک «مرکز دسترسی اطلاعات» می کند تا اشتراک داوطلبانه اطلاعات، شناسایی نهادهای مجاز را تسهیل کند. همچنین از وایپو خواسته شده تا اطلاعات مربوط به کارکرد معاهده را منتشر کند. مضافا کشورهای عضو بر این موضوع پافشاری دارند که نهادهای مجاز در انتقالات برون مرزی شرکت داشته باشند.
معاهده مجمعی از کشورهای عضو را ایجاد کرده که وظیفه اصلی آن پرداختن به مسایل مربوط به حفظ و توسعه معاهده است. همچنین امور اجرایی معاهده به دبیرخانه وایپو سپرده شده است.
معاهده در 27 ژوئن 2013 در مراکش تصویب شد. لازمالاجرا شدن آن منوط به سپردن20 سند تصویب یا الحاق توسط اعضای متعاهد است.