این نوشته آموزشی ترجمه متن (What is Intellectual Property? World Intellectual Property Organization, P. 12-14) است.
طرح صنعتی چیست؟
طرح های صنعتی دربردارنده طیف وسیعی از محصولات صنعتی و صنایع دستی است؛ از جمله ابزارهای فنی و پزشکی، ساعت، جواهرات و کالاهای لوکس، وسایل خانه، لوازم الکتریکی، وسایل نقلیه، سازه های معماری، طراحی پارچه ها و وسایل سرگرمی.
طرح صنعتی به جنبه های تزئینی یا زیبایی کالا اشاره دارد. یک طرح می تواند شامل مشخصه های سه بعدی مثل شکل یا سطح کالا یا مشخصه دو بعدی مثل نقوش، خطوط یا رنگ باشد.
برای اینکه طرح صنعتی تحت حمایت قانون داخلی کشوری قرار بگیرد، باید جدید یا اصیل و غیر کاربردی باشد. این بدین معنا است که یک طرح صنعتی در درجه اول باید دارای ماهیت زیباشناختی باشد و ویژگیهای فنی کالا تحت حمایت طرح صنعتی قرار نمی گیرد. البته این ویژگیها از طریق حق اختراع قابل حمایت هستند.
چرا از طرح های صنعتی حمایت می شود؟
طرح های صنعتی همان چیزی هستند که یک کالا را جذاب و خواستنی می کنند؛ از این رو به ارزش تجاری محصول افزوده و قابلیت عرضه آن را در بازار افزایش می دهند.
زمانی که طرح صنعتی تحت حمایت قرار می گیرد، مالک طرح – شخص یا شرکتی که طرح را ثبت کرده- دارنده حق انحصاری تلقی شده و در مقابل کپی غیرمجاز و یا جعل طرح توسط اشخاص ثالث حمایت می شود. این امر عوائد منصفانه ناشی از سرمایه گذاری را تضمین می کند. یک نظام کارآمد حمایتی با ترویج رقابت عادلانه و شیوه های صادقانه تجارت، تشویق ابتکار و نوآوری و ترویج زیبایی بیشتر محصولات، به مصرف کنندگان و به طور کلی عموم مردم نفع می رساند.
نظام حمایتی طرح های صنعتی با تشویق خلاقیت در بخشهای صنعتی و تولیدی و نیز هنرها و صنایع دستی، به توسعه صنعتی کمک می کند. طرح ها در گسترش فعالیت های تجاری و صادرات محصولات ملی نقش دارند.
برای توسعه و حمایت، طرح های صنعتی می توانند نسبتاً ساده و ارزان باشند. در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه، این طرح ها به صورت منطقی در دسترس شرکت های کوچک و متوسط و هنرمندان و فعالیت حوزه صنایع دستی قرار می گیرند. به بیانی دیگر این طرح ها برای شرکت های کوچک و متوسط و نیز هنرمندان و صنعتگران در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه قابل استفاده و کاربرد هستند.
چگونه می توان از طرح های صنعتی حمایت کرد؟
در اغلب کشورها برای اینکه یک طرح صنعتی تحت حمایت قانون قرار بگیرد، باید ثبت شود. به عنوان یک قاعده برای اینکه طرحی قابل ثبت باشد، باید «جدید» یا «اصیل» باشد. کشورها تعاریف مختلفی از شرایط و روند ثبت طرح صنعتی دارند. عموماً «جدید» به این معنی است که طرح ارائه شده نباید شبیه یا بسیار نزدیک به طرح های موجود باشد. به محض ثبت طرح، گواهی نامه ثبت طرح صادر می شود. پس از آن، مدت حمایت پنج ساله اعطا می شود که معمولا امکان تمدید آن تا 15 سال وجود دارد.
به سختی می توان موضوع دیگری در قلمرو مالکیت فکری را به دشواری طبقه بندی طرح های صنعتی معرفی کرد. این امر تأثیرات مهمی بر روشها و شرایط حمایتی آن دارد. بسته به قوانین خاص ملی و نوع طرح، ممکن است طرح صنعتی به عنوان یک اثر هنری، تحت شمول قانون کپی رایت قرار گیرد که دوره حمایتی بسیار طولانی تری از دوره استاندارد 10یا 15 ساله طرح های صنعتی دارد. در برخی کشورها، حمایت به موجب طرح صنعتی و کپی رایت می تواند همزمان وجود داشته باشد. در برخی کشورها، این دو، اثر متقابل بازدارنده دارند؛ یعنی به محض اینکه دارندگان یکی از دو نظام حمایتی را انتخاب کنند، از استفاده از نظام دیگر منع می گردند.
ممکن است تحت شرایط خاصی یک طرح صنعتی تحت حمایت قانون رقابت غیرعادلانه قرار بگیرد، اگر چه شرایط حمایت، حقوق و جبران خسارتهای قابل استفاده، می تواند تفاوت قابل توجهی داشته باشند.
قلمرو حمایت از طرح صنعتی کجا است؟
به طور کلی حمایت از طرح صنعتی محدود به قلمرو کشوری است که حمایت را اعطا کرده است. موافقت نامه لاهه در مورد ثبت بین المللی طرح های صنعتی که توسط وایپو اجرا می شود، امکان ثبت بین المللی طرح را فراهم کرده است. متقاضیان می توانند با ارائه تنها یک تقاضانامه بین المللی به وایپو یا به اداره منطقه ای یا ملی کشورهای عضو معاهده، طرح خود را به صورت بین المللی ثبت کنند. پس از آن، طرح صنعتی در تمامی آن کشورهای عضو معاهده که متقاضی تعیین کرده است، حمایت خواهد شد.