این نوشته آموزشی از (http://www.wipo.int/patents/en/topics/integrated_circuits.html) ترجمه شده است.

مدارهای یکپارچه – که معمولاً به­ عنوان “تراشه ها” و یا “میکرو تراشه ها” شناخته می شوند- مدارهای الکترونیکی هستند که تمامی اجزاء آنها (ترانزیستورها، دیودها و رزیستورها) با نظم خاصی روی سطح مواد نیمه هادی (معمولاً سیلیکون) مونتاژ شده اند.

در دنیای تکنولوژی مدرن، مدارهای یکپارچه عناصر اساسی ساخت دسته بزرگی از محصولات، از جمله لوازمی که هر روز استفاده می کنیم، مثل ساعت، تلویزیون، ماشین لباسشویی، اتومبیل و همچنین کامپیوترهای پیچیده، تلفن های هوشمند و دیگر ابزار دیجیتال به شمار می روند. ابداع طرح هایی نوآورانه ساخت مدارهای یکپارچه برای ساخت ابزارهای دیجیتالی کوچکتر با کارایی بیشتر ضروری است.

درحالی­که ابداع یک طرح ساخت جدید معمولاً نیازمند سرمایه گذاری مالی و صرف زمان طولانی است، هزینه کپی برداری از چنین طرحی تنها کسری از این میزان است. به منظور جلوگیری از کپی برداری غیر مجاز از طرح های ساخت و به­وجود آوردن انگیزه لازم برای سرمایه گذاری در این حوزه، طرح ساخت مدارهای یکپارچه تحت یک شاخه مجزا از نظام حقوقی مالکیت فکری مورد حمایت قرار می گیرد.

مدار یکپارچه چیست؟ منظور از طرح ساخت آنها چیست؟

جهت برقراری حمایت حقوق مالکیت فکری، عبارات “مدارهای یکپارچه” و “طرح ساخت” به شکل زیر تعریف می شوند:

• “مدار یکپارچه” کالایی در مرحله پایانی یا میانی تولید است که حداقل یکی از عناصر آن فعال است و یک یا تمام اتصالات آن به­ صورت یکپارچه در قطعه ای بکار رفته که برای کارکردهای الکترونیکی ساخته شده است.
• “طرح ساخت” یک نمای سه بعدی از عناصری است که حداقل یکی از آنها عنصر فعال است و مربوط به بخشی یا تمام اتصالات یک مدار یکپارچه می باشد و یا نمای سه بعدی که آماده شده تا در ساخت یک مدار یکپارچه به­ کار رود.
• طرح ساخت مدارهای یکپارچه، “توپوگرافی” نیز نامیده می شود.

* به ماده 2 معاهده واشنگتن در مورد حقوق مالکیت فکری در رابطه با مدارهای یکپارچه (IPIC) توجه شود.

مدارهای یکپارچه قابل حمایت چه ویژگی دارند؟

طرح ساخت مدارهای یکپارچه باید اصیل و همچنین نو باشد، یعنی حاصل تلاش ذهنی خود پدیدآورنده بوده و در زمان تولید از دید سازندگان و پدیدآورندگان دیگر ساده و پیش پا افتاده قلمداد نشود.

بطور کلی حمایت از طرح ساخت مدارهای یکپارچه نیازمند ثبت آن و یا استفاده تجاری از آن است.

پدیدآورنده طرح ساخت مدارهای یکپارچه از چه نوع حمایتی بهره ­مند می شود؟

بطور کلی، صاحب حق انحصاری می تواند دیگران را از استفاده تجاری طرح ساخت حمایت شده خود منع کند. به عبارت دیگر بدون اخذ مجوز از دارنده حق نمی توان از طرح ساخت اصلی با هدف تجاری کپی برداری کلی یا جزئی نمود. علاوه بر این بدون اخذ مجوز از دارنده حق نمی توان یک طرح ساخت حمایت شده، یک مدار یک پارچه مربوط به طرح ساخت و یا یک کالا مربوط به چنین طرح ساختی را با اهداف تجاری وارد کرد، فروخت و یا به هر طریقی توزیع نمود

حمایت از طرح ساخت مدارهای یکپارچه برای چه مدتی برقرار می شود؟

شرایط حمایت از کشوری به کشور دیگر متفاوت است. بر اساس موافقت نامه راجع به جنبه های تجاری حقوق مالکیت فکری (موافقتنامه تریپس) کشورهای عضو موظفند حداقل به مدت 10 سال از تاریخ تسلیم فرم درخواست ثبت (اظهارنامه) و یا از اولین استفاده تجاری از مدارهای یکپارچه حمایت به عمل آورند.

شرایط حمایت از طرح ساخت مدارهای یکپارچه

در بعضی کشورها، طرح ساخت مدارهای یکپارچه باید ثبت شوند تا مورد حمایت قرار گیرند. بطور کلی، این ثبت بدون بررسی های جزئی صورت می گیرد. با این حال در بعضی کشورها فرم درخواست ثبت باید ظرف مدت دو سال تکمیل شود و حمایت با اولین استفاده تجاری از طرح آغاز می شود. در برخی کشورها، حمایت بصورت خودکار (بدون نیاز به ثبت) با اولین استفاده تجاری به­ صورت مجزا و یا در یک مدار یکپارچه آغاز می شود.

بطور کلی، فرم درخواست ثبت باید حاوی اطلاعات دارنده، موضوع و نقشه طراحی و توضیحات دقیق در مورد طرح ساخت مدار یکپارچه باشد. در بعضی کشورها، برای ثبت طرح، علاوه بر اطلاعات توصیفی، کارایی الکترونیکی مدار یکپارچه، ثبت نمونه ای از مدار یکپارچه نیز ممکن است لازم باشد. فرآیند ثبت معمولاً هزینه هایی نیز به همراه دارد.

چه کسی صاحب حق انحصاری طرح ساخت مدارهای یکپارچه است؟

عموماً ، پدیدآورنده طرح ساخت، مالک و دارنده امتیازات حمایت است. با این حال، اگر طرح در اثنای مدت قرارداد کار ابداع شده باشد، اکثر قوانین ملی، قرارداد کار را انتقال ضمنی این حقوق به کارفرما می دانند. از آنجاییکه طراحی ساخت مدارهای یکپارچه تحت نظام حقوقی مالکیت فکری مورد حمایت قرار می گیرد، قابل نقل و انتقال و یا واگذاری از طریق قرارداد لیسانس می باشد.

محدوده این حقوق انحصاری چقدر است؟

محدوده حقوق انحصاری از کشوری به کشور دیگر متفاوت است. بطور کلی، دارنده حق، اختیار منع کردن و یا جلوگیری از استفاده تجاری دیگران را از طرح ساخت حمایت شده خود دارد. به عبارت دیگر دیگران بدون اخذ مجوز از صاحب حق نمی توانند از طرح اصلی بصورت کلی یا جزئی با اهداف تجاری کپی برداری کنند. علاوه بر این، بدون اخذ مجوز از صاحب حق، نمی توان یک طرح ساخت حمایت شده و یا کالایی که با استفاده غیر قانونی از آن ساخته شده را وارد کرد، فروخت و یا به هر طریقی با اهداف تجاری و بدون مجوز توزیع کرد.

با این حال، تصرف اشخاص ثالث با هدف استفاده شخصی و یا صرفاً ارزیابی، تحلیل، پژوهش و یا آموزش نیاز به اخذ مجوز از صاحب حق ندارد. بنابراین، “مهندسی معکوس” یک مدار یکپارچه با اهداف ذکر شده بلامانع است.

در مجموع، طرح ساخت مدارهای یکپارچه در برابر کپی برداری و توزیع کالاهایی که از کپی برداری طرح های شده اند، حمایت می شود، اما دارنده حق نمی تواند دیگران را از ابداع طرح ساخت اصیل دیگری که دارای عملکرد یکسان است، منع کند.