این نوشته آموزشی از (http://www.wipo.int/sme/en/ip_business/trade_secrets/trade_secrets.htm) ترجمه شده است.

اسرار تجاری چیست؟

به ­طور کلی هر گونه اطلاعات محرمانه تجاری که به یک بنگاه توان رقابتی می دهد، می تواند سر تجاری باشد. اسرار تجاری شامل اسرار تولیدی یا صنعتی و اسرار بازرگانی می شود. استفاده بدون مجوز از چنین اطلاعاتی توسط افرادی غیر از صاحب آن، رویه غیر منصفانه و یا نقض اسرار تجاری قلمداد می شود.

بسته به نظام حقوقی، حمایت از اسرار تجاری بخشی از مفهوم کلی حمایت در برار رقابت نامشروع به شمار می رود و یا بر اساس مقررات ویژه و یا حقوق موردی در خصوص حمایت از اطلاعات محرمانه قانونمند می شود.

موضوع اسرار تجاری معمولاً بصورت کلی تعریف می شود و شامل شیوه های فروش، شیوه های توزیع، اطلاعات مصرف کنندگان، سازوکارهای تبلیغاتی، لیست تأمین کنندگان و مشتریان و فرآیندهای تولید می شود. از آنجایی­ که شرایط خاص هر مورد در نهایت تعیین می کند که چه اطلاعاتی مشمول اسرار تجاری هستند، روشن است که رویه های غیرمنصفانه در خصوص اطلاعات سری شامل جاسوسی صنعتی و تجاری، نقض قرارداد و نقض محرمانگی محسوب می شود.

چگونه از اسرار تجاری حمایت می شود؟

برخلاف حق اختراع، حمایت از اسرار تجاری نیاز به ثبت ندارد، یعنی این حمایت بدون هرگونه تشریفات برقرار می شود. متعاقباً حمایت از اسرار تجاری برای مدت زمان نامحدود صورت می گیرد. با توجه به این دلایل، حمایت از اسرار تجاری می تواند بطور خاص برای بنگاه های تجاری کوچک و متوسط جذاب باشد. با این حال، به منظور قرار گرفتن در شمول حمایت اسرار تجاری، این اطلاعات باید دارای شرایط خاصی باشند. مطابقت داشتن با این شرایط می تواند بسیار مشکل تر و پرهزینه تر از آنچه به نظر می آید، باشد. درحالیکه این شرایط در کشورهای مختلف متفاوت است، مجموعه ای از استانداردهای کلی در این رابطه در ماده 39 موافقت نامه راجع به جنبه های تجاری حقوق مالکیت فکری (موافقت نامه تریپس) پیش بینی شده است.

• اطلاعات باید سری باشند (یعنی این اطلاعات بطور کلی قابل دسترسی آسان نباشد).
• باید دارای ارزش تجاری باشد.
• صاحب آن باید اقدامات لازم جهت حفاظت از آن را انجام داده باشد. (برای مثال از طریق انعقاد موافقت نامه محرمانگی).

مثال

یک بنگاه تجاری کوچک یا متوسط فرآیندی را برای تولید ابداع می کند که در نتیجه آن کالاها با هزینه کمتری تولید می شوند (که باعث می شود هزینه تولید کالا کاهش یابد). این فرآیند موجب می شود تا این بنگاه نسبت به رقبای خود برتری رقابتی پیدا کند. بنگاه تجاری مورد نظر می تواند این دانش فنی را یک سر تجاری قلمداد کند و در نتیجه مایل نباشد تا رقبا از آن مطلع شوند. این موضوع باعث می شود تا تنها تعداد محدودی از افراد، این اطلاعات را در اختیار داشته باشند و نسبت به محرمانگی آن آگاه باشند. این بنگاه تجاری زمانی که با اشخاص ثالث و یا واگذاری این دانش فنی مواجه است، موافقت نامه محرمانگی منعقد می کند تا این افراد بدانند که این اطلاعات سری هستند. در چنین شرایطی استفاده بدون مجوز از این اطلاعات توسط رقبا و یا اشخاص ثالث نقض اسرار تجاری آن بنگاه به شمار می آید

اقدامات پیشگیرانه ای که بنگاه های تجاری کوچک و متوسط باید انجام دهند.

نظام حقوقی اسرار تجاری عموماً توسط بنگاه های تجاری کوچک و متوسط مورد استفاده قرار می گیرد. در حقیقت تعداد زیادی از این بنگاه ها تقریباً به­ صورت انحصاری برای حمایت از اموال فکری خود از نظام اسرار تجاری بهره می برند (اگرچه در بسیاری از موارد حتی ممکن است از حمایت قانونی اسرار تجاری خود بی اطلاع باشند). بنابراین، برای این بنگاه ها ضروری است تا تمامی اقدامات لازم را جهت برقراری حمایت مؤثر از اسرار تجاری خود انجام دهند. این اقدامات شامل موارد زیر است:

• اول احراز اینکه آیا سر تجاری مورد نظر قابل ثبت به­ عنوان اختراع است یا خیر و اینکه آیا بهتر است تحت نظام حقوقی حق اختراع قرار گیرد یا خیر.
• دوم حصول اطمینان از اینکه تنها تعداد افراد محدودی از این سر تجاری مطلع هستند و تمامی آنها به محرمانگی آن آگاه هستند.
• سوم در قراردادهای کارمندان موفقت نامه محرمانگی گنجانده شود. اگرچه بر اساس قوانین بسیاری از کشورها کارمندان حتی بدون انعقاد چنین موافقتنامه ای و حتی پس از ترک بنگاه تجاری و تا مدت مشخصی موظف به حفظ محرمانگی اطلاعات کارفرما هستند.
• چهارم انعقاد قرارداد محرمانگی با شرکای تجاری در صورتیکه اطلاعات محرمانه برای آنها فاش شده باشد.

ثبت اختراع یا نظام حمایتی اسرار تجاری؟

اسرار تجاری اساساً بر دو نوع است. از یک طرف اسرار تجاری می تواند در خصوص نوآوری و یا فرآیند تولید باشد که قابل ثبت به عنوان اختراع نیست و بنابراین تنها از طریق نظام اسرار تجاری قابل حمایت است. این موضوع برای لیست مشتریان و یا فرآیندهای تولید صدق می کند که گام ابتکاری لازم برای ثبت اختراع را دارا نیستند (اگرچه ممکن است تحت نظام نمونه اشیاء مفید قابل حمایت باشند). از طرف دیگر اسرار تجاری می تواند در خصوص یک نوآوری باشد که شرایط یک اختراع قابل ثبت را دارا است و می ­تواند تحت نظام ثبت اختراع مورد حمایت قرار گیرد. در مورد دوم بنگاه های کوچک و متوسط دو حق انتخاب دارند: ثبت نوآوری به عنوان یک اختراع و یا حفظ آن به ­عنوان یک سر تجاری.

بعضی از مزیت های نظام اسرار تجاری به شرح زیر است:

• نظام حمایت از اسرار تجاری این مزیت را دارد که محدود به بازه زمانی مشخصی نیست (حمایت از اختراع معمولاً برای 20 سال برقرار می شود). این حمایت تا زمانی که سر تجاری برای عموم فاش نشده، به­ صورت نامحدود ادامه دارد.
• حمایت از اسرار تجاری شامل هیچ گونه هزینه ای نمی شود (با این حال حفظ محرمانگی اطلاعات ممکن است هزینه های سنگینی داشته باشد).
• حمایت از اسرار تجاری اثر فوری دارد.
• حمایت از اسرار تجاری نیازمند رعایت تشریفات مانند فاش کردن اطلاعات برای مسئولان دولتی نیست.

با این حال، چند نمونه از معایب حمایت از اطلاعات محرمانه تجاری تحت نظام حمایت از اسرار تجاری به­ خصوص زمانی که این اطلاعات ویژگی های لازم را برای ثبت اختراع داشته باشند، از قرار ذیل است:

• اگر سر تجاری در یک محصول نوآورانه استفاده شده باشد، دیگران می توانند به آن دست یابند، آن را بررسی و تحلیل کنند (از طریق مهندسی معکوس) و پس از کشف سر تجاری از آن استفاده کنند. حمایت از اسرار تجاری به ­کار رفته در یک نوآوری، حق انحصاری جهت جلوگیری از استفاده اشخاص ثالث به وجود نمی آورد. تنها حق اختراع و نمونه اشیاء مفید چنین حمایتی را فراهم می کند.
• به محض علنی شدن سر تجاری هرکسی می تواند به آن دسترسی داشته باشد و از آن استفاده کند
• اجرای حق در نظام اسرار تجاری از اجرای حق اختراع مشکل تر است. میزان حمایت اعطا شده به اسرار تجاری از کشوری به کشور دیگر به ویژه در مقایسه با حمایت از اختراع، متفاوت اما اغلب ضعیف است.
• یک سر تجاری می تواند توسط شخص دیگری که اطلاعات مربوط به آن را از راه های قانونی به دست آورده، ثبت شود.

مواردی که در آنها بنگاه های تجاری کوچک و متوسط از نظام اسرار تجاری منتفع می شوند.

در حالیکه اتخاذ تصمیم برای هر مورد باید به­ صورت جداگانه انجام شود، در شرایط زیر استفاده از نظام حقوقی اسرار تجاری توصیه می شود:

• زمانی که سر تجاری قابل ثبت به­ عنوان اختراع نباشد.
• زمانی که احتمال حفظ محرمانگی اطلاعات برای مدت زمان قابل توجهی وجود داشته باشد. اگر سر تجاری حاوی یک نوآوری قابل ثبت باشد، استفاده از نظام اسرار تجاری تنها در صورتی منطقی است که حفظ محرمانگی آن برای بیش از 20 سال (مدت حمایت از اختراع) ممکن باشد و احتمال اینکه در این مدت افراد دیگر این نوآوری را از راه های قانونی به دست آورند، وجود نداشته باشد.
• اگر ارزش سر تجاری به میزانی نباشد که ارزش ثبت کردن داشته باشد (البته در این صورت نظام حمایت از نمونه اشیاء مفید در کشورهایی که این نظام را پیش بینی کرده اند، انتخاب مناسب تری خواهد بود).
• زمانی که سر تجاری مربوط به فرآیند تولید باشد و نه خود کالا، چون احتمال انجام مهندسی معکوس بر روی کالا بیشتر است.
• زمانی که برای ثبت اختراع اقدام کرده و منتظر صدور برگه اختراع هستیم.

با این حال باید به یاد داشته باشیم که حمایت از اسرار تجاری در اکثر کشورها ضعیف است، تفاوت های قابل توجهی در خصوص شرایط و محدوده حمایت میان کشورهای مختلف با توجه به سازو کارهای حقوقی موجود در آنها وجود دارد، دادگاه ها معمولاً افراد را به صرف هزینه های هنگفت و انجام اقدامات مشکل جهت برقراری حمایت ملزم می کنند و حمایت از اختراع و نمونه اشیاء مفید – زمانی که ممکن باشد- حمایت بسیار قوی تری نسبت به سر تجاری ایجاد می کند.